Tết
Nguyên đán là nét văn hóa đặc trưng của Việt Nam và Á Đông, mang tính thiêng và
ăn sâu vào tâm thức cộng đồng hàng ngàn năm. Hiện nay nhiều người Việt Nam đề
nghị chuyển đón Tết theo Âm lịch sang Dương lịch để hội nhập với thế giới. Tuy
nhiên, điều đó có thực sự là hội nhập, hay chính chúng ta đang đi ngược với thế
giới?
Văn hóa là sự đa dạng và khác biệt
Nhiều người nghĩ, đón Tết Âm
lịch trong khi thế giới đón Tết Dương lịch là đi ngược với thế giới. Nhưng bài
viết này chúng tôi cho rằng, bỏ Tết cổ truyền mới thực sự là đi ngược với thế
giới, vì sao? Vì những người cổ xúy bỏ Tết, dùng góc nhìn kinh tế để phân tích,
dường như họ quên rằng Tết là một sản phẩm văn hóa. Hãy thử phân tích nó dưới
góc nhìn văn hóa!
Một định nghĩa về văn hóa khá
phổ biến là định nghĩa của F. Mayor (Cựu Tổng Giám đốc UNESCO): “Văn hoá bao gồm tất cả những gì làm cho dân
tộc này khác với dân tộc khác, từ những sản phẩm tinh vi hiện đại nhất cho đến
tín ngưỡng, phong tục tập quán, lối sống và lao động”. Về mặt khoa học, dĩ
nhiên còn nhiều cách định nghĩa khác nhau về văn hóa. Song, quan điểm văn hóa
là sự “đa dạng và khác biệt” cơ bản được thừa nhận trên toàn thế giới. Từ Liên
Hiệp Quốc, UNESCO, đến các quốc gia, các tổ chức… đều lấy quan điểm này làm cơ
sở cho các vấn đề văn hóa.
Do thừa nhận quan điểm đó, nên
không dân tộc nào “có nhu cầu” xóa bỏ sự khác biệt. Có lẽ, ngoại trừ người Việt
Nam. Dường như chỉ có người Việt Nam là dân tộc duy nhất trên thế giới muốn bỏ
Tết cổ truyền để đón Tết theo phương Tây. Đồng nghĩa chúng ta muốn xóa bỏ điều
mà thế giới theo đuổi: sự khác biệt và đa dạng. Chúng ta đang đi ngược với thế
giới!
Không thể đánh đồng rằng bỏ Tết thì đất nước sẽ phát
triển. Trung Quốc, Hàn Quốc không bỏ Tết Nguyên đán mà đất nước vẫn phát triển.
Singapore và Malaysia mỗi năm có 4 lần mừng năm mới, do có nhiều tộc người với
văn hóa khác nhau, họ vẫn phát triển. Cambodia, Lào, Thái Lan đón Tết theo Phật
lịch vào tháng 4, họ vẫn hài lòng. Và đông đảo hơn cả là các quốc gia theo Hồi
giáo, đón Tết Roya vào tháng 10 Hồi lịch, họ đầy tự hào. Chỉ có người Việt
Nam…
Có người cho rằng Tết Dương lịch là của phương Tây thì
Tết Âm lịch cũng là của Trung Quốc đó thôi! Nhưng không. Tết Âm lịch là sản phẩm
của cư dân nông nghiệp lúa nước, cư trú ở vùng Đông Nam Á lục địa cổ đại, thuộc
chủng Mongoloid phương Nam (Bách Việt). Cư dân chủng Mongoloid phương Bắc (Hán)
chỉ bắt đầu tiếp nhận Tết từ khi bành trướng lãnh thổ xuống phía Nam và va chạm
với nền văn hóa Bách Việt. Tết Âm lịch không phải sản phẩm văn hóa “thuần Hán”.
Không thể so sánh với Nhật Bản
Nhiều người đã phân tích về
việc Nhật Bản bỏ Tết cổ truyền. Bài viết này chúng tôi chỉ xin đóng góp thêm
một chi tiết về thời đại.
Thời
Minh Trị, Nhật Bản quyết tâm bỏ văn hóa cũ để đến với văn minh phương Tây, với
quan điểm “thoát Á luận”, cho rằng văn hóa Á Đông lạc hậu, còn phương Tây hiện
đại. Cùng thời điểm đó, cuối thế kỷ XIX cũng là giai đoạn thịnh hành quan điểm
“vị châu Âu”. Một số nhà nghiên cứu (chẳng hạn Tylor, Morgan) cho rằng văn minh
châu Âu là trung tâm và chuẩn mực để mọi dân tộc phấn đấu phát triển.
Quan điểm này sớm bị phê phán
và phê phán đến tận ngày nay. Không chỉ người châu Á, châu Phi, Mỹ Latinh, mà
ngay cả người châu Âu cũng phê phán. Nhưng không phải nó không để lại ảnh
hưởng. Ảnh hưởng đầu tiên là các đế quốc thực dân lợi dụng để đi “khai hóa” các
dân tộc “man dã”. Một ảnh hưởng khác là khiến các quốc gia kém phát triển cảm
thấy tự ti về văn hóa của mình. Nhật Bản là một trường hợp như thế.
Người Nhật với mặc cảm về một
đất nước nghèo nàn, không tránh khỏi việc đề cao quan điểm “vị châu Âu”. Theo
Đào Trinh Nhất, họ say mê phương Tây đến độ “không sót cái hay nào của Tây phương mà Nhật không bắt chước”. Họ
áp dụng mô hình phương Tây một cách quá máy móc, chính họ phủ nhận sự khác biệt
và đa dạng của văn hóa.
Công sứ Nhật Bản Hideo Suzuki
trả lời phỏng vấn trên báo Lao Động rằng: “Theo
Dương lịch, ngày 1/1 hằng năm sẽ bắt đầu mùa xuân, nhưng trên thực tế, thời
tiết tại Nhật vô cùng lạnh giá trong tháng 1. Vì vậy, rất khó cho mọi người cảm
nhận một mùa xuân mới đang về. Còn nếu theo âm lịch cổ truyền, mùa xuân sẽ đúng
hẹn hơn, vì ngày đầu của mùa xuân thường rơi vào tháng 2. Khi đó, hoa mận đã nở
khắp nơi và khoảng 1 tháng sau (tháng 3 Dương lịch), sắc xuân sẽ tràn ngập tại Nhật
Bản với hoa anh đào nở”.
Việt Nam đang giẫm lên vết xe đổ
Như đã nói ở phần đầu, quan
điểm về văn hóa của thế giới thế kỷ XXI là tôn trọng sự khác biệt và đa dạng,
không có văn hóa cao hay thấp, không có văn hóa nào là “mô hình chuẩn” để định
hướng cho các truyền thống khác. Vậy mà nhiều người Việt Nam sống trong thế kỷ
XXI nhưng không áp dụng quan điểm thế kỷ XXI giống thế giới, mà quay về thế kỷ
XIX giẫm lên vết xe đổ “vị châu Âu” mà thế giới đã lên án suốt một thế kỷ rưỡi.
Chúng ta đang hội nhập hay đang đi ngược với thế giới?
Tại sao người phương Tây có thể nghỉ
khoảng một tuần từ Giáng sinh đến đầu năm Dương lịch mà chúng ta không thể nghỉ
bảy ngày Tết Âm lịch, lại đòi phải phục tùng theo họ. Nếu được hỏi, có lẽ người
phương Tây cũng không muốn Việt Nam bỏ Tết cỏ truyền, vì từ nhỏ họ đã được giáo
dục tôn trọng sự khác biệt. Chúng ta thì không.
Dĩ
nhiên, văn hóa không bất biến mà thay đổi phù hợp với thời đại, môi trường, con
người… Song, mọi thay đổi đều có quy luật. Đặc trưng quan trọng của văn hóa là
giá trị, một biểu tượng văn hóa chỉ mất đi khi không còn đủ giá trị để đáp ứng
nhu cầu của chủ thể văn hóa. Không thể bắt văn hóa phục tùng kinh tế, như thế
là đang sa vào “quyết định luận kinh tế”. Mahathir Mohamad - cựu Thủ tướng
Malaysia cho rằng: “Ý kiến cho rằng một
nước cần phương Tây hóa để công nghiệp hóa là lố bịch. Sự hiện đại hóa của châu
Á xảy ra như một giai đoạn tất yếu trong lịch sử của chúng ta, chứ không phải
vì chúng ta bị Âu hóa hay Tây hóa”.
Chúng
ta nói đến toàn cầu hóa, nhưng điều trước tiên thể hiện sự hội nhập toàn cầu là
tôn trọng các nguyên tắc mang tính quốc tế. Việt Nam là thành viên của Liên
Hiệp Quốc, thừa nhận hoạt động của UNESCO, phải thể hiện nghiêm túc vai trò
thành viên, tuân thủ các nguyên tắc được cộng đồng thế giới tán đồng, không thể
tùy tiện theo ý kiến của một số ít cá nhân.
Hội
nhập quốc tế là hội nhập toàn diện, không phải chỉ hội nhập kinh tế. Trong các mục
tiêu “Thập kỷ quốc tế phát triển văn hóa” (1988 - 1997) Liên Hiệp Quốc đã khẳng
định: “Không phát triển kinh tế đơn
thuần, một chiều, bất chấp tất cả, và càng không hy sinh văn hóa để đổi lấy phát
triển kinh tế”.
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét