Home »

Quá trình hình thành và phát triển dòng nhạc nhẹ đương đại Việt Nam (kỳ 2) - Lê Thiên Minh Khoa

30/7/18
Từ trái sang: NS Phan Thiết, Lê
Thiên Minh Khoa, NS Hồng Vân
Chín thập kỷ ca khúc tân nhạc Việt, tính từ năm 1930, khi bản tân nhạc đầu tiên của Việt Nam “Cùng nhau đi Hồng binh” của Đinh Nhu ra đời, được tác giả chia thành nhiều giai đoạn. Theo đó, quá trình phát triển ca khúc tân nhạc Việt có 4 giai đoạn: GIAI ĐOẠN 1930-1945: GIAI ĐOẠN 1946-1954, GIAI ĐOẠN 1954-1975 và GIAI ĐOẠN ĐƯƠNG ĐẠI - từ 1975 đến nay. Trong mỗi giai đoạn âm nhạc, lại tồn tại nhiều xu hướng, trào lưu âm nhạc được gọi là dòng nhạc như cách gọi phổ biến hiện nay.   
 Riêng GIAI ĐOẠN CA KHÚC ĐƯƠNG ĐẠI - từ 1975 đến nay, lấy mốc để phân ranh là năm 1986, năm bắt đầu thời Đổi mới, có hai thời đoạn: thời đoạn  hậu chiến - 10 năm sau Thống nhất 1975-1985; thời đoạn đương thời - sau Đổi mới 1986 đến nay và thực tế hiện hữu 2 dòng nhạc song song tồn tại: dòng nhạc nhẹ chính thống và dòng nhạc thị trường bị thương mại hóa. Bài viết nầy đề cập đến quá trình hình thành, phát triển dòng nhạc nhẹ đương đại và chia  thành 2 kỳ.

* * *

Kỳ 2: Những bước nhập cuộc “không suôn sẻ” của  dòng nhạc nhẹ Việt đương thời - sau Đổi mới đến nay.                       
Từ năm 1986, sau Đại hội VI của đảng CS VN, với chủ trương “đổi mới”, đất nước VN có những biến đổi sâu rộng về cả mặt tinh thần, tư tưởng lẫn văn hóa, kinh tế, chính trị, xã hội. Cũng như giới văn nghệ sĩ nói chung, các nhạc sĩ được “cởi trói”, rồi dần dần đi đến “tự cởi trói”, “chuyển mình” theo thời cuộc mới và sáng tác ca khúc của họ đa dạng, phong phú hơn cả về nội dung, đề tài, thể loại, lẫn phong cách thể hiện.          
Điều ấn tượng và dễ thấy nhất là khi bắt đầu thời kỳ Đổi mới thì các loại nhạc: tiền chiến, tình khúc, rồi nhạc vàng... dần dần được chính quyền, chính xác là giới quản lý văn hóa - nghệ thuật, xét lại và cho phổ biến một cách hạn chế tuỳ theo tác giả và tác phẩm. Rồi sau đó, “mở cửa” thả giàn để các dòng nhạc nầy và dòng nhạc - thị - trường - mới được sáng tác, quảng bá và trình diễn công khai, gần như thả lỏng, không định hướng chặt chẽ, không kiểm soát, quản lý.     
Theo nhạc sĩ Nguyễn Thị Minh Châu, phó chủ tịch Hội nhạc sĩ Việt Nam trong chuyên đề “Âm nhạc thời kinh tế thị trường và thời hội nhập (phần 1)” thì “yếu tố đầu tiên tác động đến đời sống âm nhạc là những thay đổi thuộc về ý thức”. Theo bà, sự dịch chuyển của đời sống âm nhạc lúc nầy “là cả quá trình diễn ra từ từ và không thực sự dễ dàng, suôn sẻ với chủ thể sáng tạo cũng như với giới quản lý văn hóa nghệ thuật”, khi từ quan điểm nghệ thuật vốn bị ràng buộc quá chặt, bị chi phối hoàn toàn bởi những định kiến chính trị đã kéo dài trong 30 năm chiến tranh và “hơn chục năm thời hậu chiến (1975-1986) sang tinh thần chung là mở cửa, nhập cuộc và đổi mới”.       
Cũng theo nhạc sĩ Nguyễn Thị Minh Châu (tài liệu đã dẫn) trong quá trình nầy diễn ra các sự kiện âm nhạc tác động đến sự nhập cuộc của âm nhạc thời Đổi mới. Xin nêu lại và bổ sung, phân thích thêm.      
Sự kiện khá đặc biệt trong đời sống âm nhạc khá phẳng lặng của những năm giữa thập niên 80 là những đêm tác giả của các nhạc sĩ “lão làng” như Văn Cao, Đỗ Nhuận, Huy Du. Điều được cho là “mới” ở các chương trình này là ngoài hành khúc, ca khúc thuộc diện bài hát truyền thống, lần đầu tiên lọt vào danh mục biểu diễn là những tình ca cũ trong dòng “nhạc tiền chiến” như Bến xuân, Suối mơ, Thiên thai, Trương Chi, Buồn tàn thu của Văn Cao; Chim than, Đường lên ải Bắc của Đỗ Nhuận; Sóng nước Ngọc Tuyền, Ba Vì năm xưa, Sẽ về Thủ đô, Những gác chuông giáo đường của Huy Du.       
Sự kiện mở màn cho âm nhạc nhập cuộc là chương trình Trần trụi 87 của nhạc sĩ Trần Tiến diễn ra như một hiện tượng bất thường vào lúc những chương trình ca nhạc tuyên truyền ngợi ca khô cứng giáo điều đã khiến người nghe mệt mỏi và dị ứng, và những chương trình nhạc tiền chiến lãng mạn, trữ tình từng xoa dịu tâm lý căng thẳng thời hậu chiến cũng bớt đi sức thu hút ban đầu. Sự bất thường khiến các nhà quản lý thấy bất an, nhưng lại được công chúng hưởng ứng. Lần đầu tiên có một chương trình mang dáng dấp một tùy bút âm nhạc, một phóng sự âm nhạc mang đậm cái tôi. Với phong cách rock tác động trực diện và hình thức biểu diễn gọn nhẹ - có lúc chỉ cần tác giả hát với cây đàn guitar thùng, với những lời ca táo bạo và xoáy vào tâm can (Ðồng hồ báo thức, Trắng đen, Ý nghĩ trong phòng hải quan, Ðóa hoa tôi tìm, Trần trụi 87…), chương trình đã lôi cuốn người nghe, nhất là giới trẻ vào câu chuyện tâm tình, suy tư về những nỗi đau rất đời thường mà trước đó luôn bị tránh chạm tới như một điều cấm kỵ. Dù bị phê phán dữ dội, thì Trần trụi 87 rút cục vẫn được nhìn nhận là sự hưởng ứng kịp thời cho tư duy đổi mới, là lời khẳng định cho khả năng nhập cuộc của giới nhạc.       
Cuối thập niên 80, mặc dù đã bước vào giai đoạn Đổi mới, nhưng quan niệm khắt khe cứng nhắc như một dư âm chiến tranh còn đè nặng trong quản lý âm nhạc. Sự kiện đáng nhớ trong thời điểm là những tình ca giá trị được tuổi trẻ yêu thích sau nầy trở nên nổi tiếng, chịu số phận lận đận, bị phê phán, thậm chí bị cấm đoán, tác giả bị khiển trách, kể cả các nhạc sĩ có uy tín như Hoàng Hiệp và Xuân Hồng từng là lãnh đạo Hội Âm nhạc TP HCM. Trong trường hợp này có thể thấy người sáng tác “nhập cuộc” nhanh hơn người quản lý. Và sự nhập cuộc - theo nghĩa tác phẩm phản ánh được tâm trạng công chúng đương thời và được tiếp nhận trong đời sống xã hội không hẳn lúc nào cũng thuận buồm xuôi gió.
Rồi, bốn đêm biểu diễn ca khúc tuyển chọn Nửa thế kỷ ca khúc Việt Nam vào năm 1994 như một cuộc tổng kết thành tựu quá khứ, qua đó thấy được sự nhìn nhận lại giá trị của những bài hát lãng mạn thời đầu tân nhạc, cũng như sự khích lệ giới nhạc sĩ nhập cuộc vào đời sống âm nhạc đương đại. Đó là thời điểm mà không khí “mở cửa” và “đổi mới” có phần thông thoáng hơn..       
Sự kiện âm nhạc được nhớ nữa là sự ra đời của nhóm Những người bạn từ sáng kiến của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn năm 1991, ngay vào lúc cơn sóng nhạc hải ngoại đang ở cao trào mạnh mẽ, và âm nhạc Việt nhiều năm khủng hoảng thiếu tình ca. Những người bạn gồm bảy nhạc sĩ TP HCM: Trịnh Công Sơn, Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn, Từ Huy, Nguyễn Ngọc Thiện, Nguyễn Văn Hiên, Thanh Tùng đã đem đến cho công chúng những món ăn tinh thần mới, những ca khúc trữ tình đầy sức sống không chỉ đi vào đời sống xã hội lúc đó, mà còn được yêu thích cho tới nay, như Sóng về đâu (Trịnh Công Sơn), Tình yêu mãi mãi (Tôn Thất Lập), Xin làm người hát rong  (Trần Long Ẩn)…      
Có thể bổ sung thêm một sự kiện sau đó một năm trở thành một hiện tượng âm nhạc ấn tượng bậc nhất của nhạc trẻ TP.HCM, và có tiếng vang khắp cả nước, khi ban nhạc gia đình Tam ca Ba Con Mèo, gồm ba chị em (Phương Uyên, Cẩm Tú và Ngọc Diệp) do Phương Uyên đứng đầu giành giải cao nhất tại liên hoan Pop-Rock 1992. Nhiều khán giả đến nay vẫn nhớ phong cách rock cuồng nhiệt cùng những bài hát đã trở thành “thương hiệu” 3 Con Mèo như Ngẫu hứng ngựa ô (Trần Tiến), Cô bé u sầu (Nguyễn Ngọc Thiện)… và đặc biệt bài hát có thể coi như tác phẩm đầu tay của Phương Uyên, báo trước một tài năng sáng tác nổi bật, ca khúc Đến với tình yêu. Giữa những năm 1990, đúng vào cuộc thăng hoa của nhạc Việt, Phương Uyên nổi lên như một nhạc sĩ hàng đầu Việt Nam, cả về số lượng, chất lượng bài hát và sự phong phú đề tài.
Nhiều bài hát Phương Uyên viết cho Ba Con Mèo nhanh chóng trở thành những bài hit bậc nhất như: Mẹ yêu, Sài Gòn cô tiên năm 2000, Yêu yêu yêu, Bên nhau mùa đông, Tuổi mộng mơ…  
Sau đó, Phương Uyên trở thành nhạc sĩ sáng tác nhạc quảng cáo nhiều bậc nhất Việt Nam và cũng rất đặc biệt là nhiều ca khúc của Phương Uyên vốn viết cho quảng cáo sau đó đã ra với thị trường ca nhạc và trở thành những bài hit. Rồi Phương Uyên vào vai vừa ca sĩ, vừa nhạc sĩ trong đĩa nhạc Gia đình tôi, với những bài hát được chính cô sáng tác từ những câu chuyện của bản thân và gia đình, giàu tính riêng tư nhưng lại được đông đảo khán giả yêu thích, vì cho thấy rõ nhất chân dung một Phương Uyên mạnh mẽ nhưng vẫn rất nữ tính, dữ dội mà vẫn ngọt ngào. Có thể coi Phương Uyên là nữ nhạc sĩ thành công nhất của thị trường nhạc Việt trong khoảng 25 năm trở lại đây với với phong cách rock cuồng nhiệt, sôi động , trẻ trung nhưng không “sến” và thành công của cô tạo cảm hứng cho rất nhiều nữ nhạc sĩ thế hệ sau, cũng như đã kích thích rất nhiều ca sĩ tham gia sáng tác ca khúc, để ngày nay, khái niệm ca sĩ/nhạc sĩ trở nên phổ biến và quen thuộc trong nhạc Việt.      
Nhiều ban nhạc, nhóm nhạc nhẹ chuyên nghiệp được thành lập trên cả nước. Năm 1993, Liên hoan Các ban nhạc nhẹ toàn quốc được tổ chức tại Đà Nẵng với thành phần ban giám khảo là các nhạc sĩ tên tuổi bao gồm nhạc sĩ Thanh Tùng, nhạc sĩ Dương Thụ, nhạc sĩ Nguyễn Cường cùng những nhạc sĩ khác. Ban nhạc Phương Đông, bao gồm ca sĩ Thanh Lam, nhạc sĩ Quốc Trung (keyboard, hòa âm - phối khí chính), cùng "bộ sậu anh tài của nhạc nhẹ Hà Nội" lúc bấy giờ là Ngọc Quân (trống), Vũ Hà (bass), Lương Bình (guitar chính) và Trần Mạnh Tuấn (saxophone). Ban nhạc đã đoạt giải nhất tại cuộc thi. Hạng nhì thuộc về Hoa Sữa, ban nhạc của nhạc sĩ Vũ Quang Trung, giúp giọng ca 17 tuổi Mỹ Linh khi ấy giành giải "Ca sĩ trẻ gây ấn tượng". Hạng ba của liên hoan đã thuộc về nhóm nhạc rock Đen Trắng của cặp đôi Ngọc Lễ và Phương Thảo.        
Việt Nam thời đoạn nầy giao lưu với âm nhạc thế giới ngày càng rộng  rãi hơn với mật độ dày hơn. Ấn tượng nhất là nhóm nhạc Rock Michall Learns To Rock (viết tắt là MLTR) là một ban nhạc nổi tiếng Đan Mạch với các ca khúc bằng tiếng Anh, gồm có các “thần tượng” của giới trẻ yêu âm nhạc: ca sĩ kiêm tay đánh keyboard Jascha Richter, tay trống Kåre Wanscher, tay guitar Mikkel Lentz, tay bass Søren Madsen. Họ sang biểu diễn tại Hà Nội và TPHCM vào tháng 12 năm 1997 được sự nhiệt tình chào đón của truyền thông và người hâm mộ. Sau nầy, họ còn sang Việt Nam đến lần thứ ba và lần nào nọ cũng được các fan cuồng nhiệt tung hô ở sân bay, ở khách sạn và hân hoan đổ nhau về sàn diễn để xem các thần tượng của mình biểu diễn.        
Các sự kiện âm nhạc trên hầu hết xảy ra ở TP HCM. Điều đó chứng tỏ rằng dòng nhạc nhẹ đương thời khởi phát từ đây rồi tỏa ra cả nước.        
Lúc nầy, quan niệm về nhạc nhẹ lúc này đã thay đổi từ chỗ phủ nhận hoàn toàn đến tiếp nhận có chọn lọc rồi mặc nhiên chấp nhận và cuối cùng là chính thức công nhận. Khái niệm "nhạc nhẹ" đã chính thức xuất hiện, được xếp vào một trong ba nhạc chính (cùng với nhạc cổ điển thính phòng và nhạc dân gian) và từ ngữ này được sử dụng nhiều trong các báo chí, phương tiện đại chúng và cả trong các cuộc thi, liên hoan... với những cụm từ: ca sĩ nhạc nhẹ, phong cách nhạc nhẹ, ban nhạc nhẹ,… gần như đồng hóa với nhạc phổ thông. Đó là loại nhạc nhẹ nhàng, êm dịu có chức năng chủ yếu là giải trí, có nội dung, hình thức đơn giản, dễ nhớ và thường có tính chất vui tươi, yêu đời, dễ dàng được đông đảo công chúng, nhất là giới trẻ tiếp nhận, yêu thích.

Lê Thiên Minh Khoa  
(Trích trong cuốn  sách “9 THẬP KỶ CA KHÚC TÂN NHẠC VIỆT NAM” - nghiên cứu & nhận định của Lê Thiên Minh Khoa - sắp xuất bản, 2018).

© Tác giả giữ bản quyền. Vui lòng ghi rõ nguồn Bông Tràm sử dụng lại nội dung này.
Chuyên mục: ,

Comments[ 0 ]


Đăng nhận xét