Đọc lại bài thơ “Nhớ Bắc” của thi tướng Huỳnh Văn Nghệ - Nguyễn Nguyên Phượng

12/2/20

Tướng Huỳnh văn nghệ

1. "Thi tướng rừng xanh" và bài thơ "Nhớ Bắc"

Cỏ hoa rộn ràng dâng hương, phô bày sắc thắm. Đất trời vào xuân, nõn màng tươi mới... Vần thơ, câu chữ trên từng trang dòng như những sinh thể ánh lánh nhiều điều. Bởi Thơ, Văn như con người luôn mang chứa một hành trình, một số phận. Chìm nổi/ thăng hoa... Tất nhiên đây phải là những tác phẩm nghệ thuật mang tầm vóc lớn về nội dung tư tưởng, nghệ thuật làm lay động lòng người mến mộ trong nhiều chiều không - thời gian.

Bài thơ "Nhớ Bắc" của Huỳnh Văn Nghệ là một trường hợp như thế.

Chúng ta đọc lại thi phẩm và cùng ngẫm ngợi.

Ai về Bắc, ta đi với

Thăm lại non sông giống Lạc Hồng

Từ độ mang gươm đi mở cõi

Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long.

Ai nhớ người chăng? Ôi Nguyễn Hoàng

Mà ta con cháu mấy đời hoang

Vẫn nghe trong máu buồn xa xứ

Non nước Rồng Tiên nặng nhớ thương!

Vẫn nghe tiếng hát trời quan họ

Xen nhịp từng câu vọng cổ buồn

Vẫn nhớ, vẫn thương mùa vải đỏ

Mỗi lần man mác hương sầu riêng...

Sứ mạng ngàn thu dễ dám quên

Chinh Nam say bước quá xa miền,

Kinh đô nhớ lại xa muôn dặm!

Muốn trở về quê, mơ cánh tiên.

Ai đi về Bắc xin thăm hỏi

Hồn cũ anh hùng đất Cổ Loa

Hoàn Kiếm hồn xưa Linh Quy hỡi

Bao giờ mang kiếm trả dân ta?

(Ga Sài Gòn, 1940)

Tác giả Huỳnh Văn Nghệ (1914-1977), quê ở Tân Tịch, tổng Chánh Mỹ Hạ, tỉnh Biên Hòa (nay thuộc xã Thường Tân, huyện Tân Uyên, tỉnh Bình Dương). Từ điển Wikipedia đã có những dòng tóm lược ấn tượng về ông: một nhà hoạt động cách mạng và là một chỉ huy quân sự Việt Nam, nổi tiếng về tài thi ca, có những câu thơ được nhiều người truyền tụng. Ông được nhà nước Việt Nam truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, vì những đóng góp trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Thật vậy, Huỳnh Văn Nghệ đã cống hiến trọn tuổi thanh xuân, tài năng, nhiệt tâm vì dân, vì nước. Trên bước đường cách mạng gian nan, ngoài phong cách bản lĩnh cầm quân giết giặc, ở ông còn dạt dào một tâm hồn thơ giản dị, chân thành hào sảng qua những tập thơ, những vần thơ gan ruột (Nhớ Bắc - bài thơ gan ruột - TC Văn học). Cuộc đời cách mạng, ý chí cộng sản kiên cường, tài năng thi ca của nhà thơ - chiến sĩ đất Tân Tịch - Tân Uyên đã làm giặc thù nể sợ, người dân vùng kháng chiến miền Đông Nam Bộ quý trọng, tin yêu gọi ông là Thi tướng rừng xanh! (Tôi là người lăn lóc giữa đường trần/ Không phân biệt lúc mài gươm múa bút/ Đời chiến sĩ máu hoà lệ, mực/ Còn yêu thương là chiến đấu không thôi/ Suốt một đời gươm chẳng ráo mồ hôi/ Thì không lẽ bút phải chờ kiếp khác./ Trên lưng ngựa múa gươm và ca hát,/ Lòng ta say chiến trận đến thành thơ… - Bên bờ sông xanh - Huỳnh Văn Nghệ). Nhà báo Trần Ấm, nguyên phóng viên của TTXVN trong một lần đến thăm mộ ông trong nghĩa trang gia đình ở Tân Uyên bên dòng Đồng Nai đã bâng khuâng khi đọc hai câu thơ dưới ảnh chân dung Gửi lại bạn những vần thơ trên cát / Và giờ đây tôi qua bến, lên đường và lấy làm tiếc "Giá mà trên tấm bia mộ khắc thêm hai câu Từ độ mang gươm đi mở cõi/ Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long". Bởi theo nhà báo, có hai câu thơ ấy "thì mới thật là... trọn vẹn nghĩa tình với đất Thăng Long ngàn năm văn hiến... mới xứng danh một người văn võ song toàn của nhà thơ chiến sĩ đất thành đồng Nam Bộ". Những câu thơ chan chứa niềm vọng quốc, tình yêu cội nguồn đất Tổ thiêng liêng của con dân đất phương Nam không chịu khuất đứng lên chiến đấu giữ gìn đất đai mà 300 năm trước lớp lớp cha ông đã sơn trường khai phá, mở cõi.

Đó chính là tâm tình mà Anh công nhân họ Huỳnh (Sở hỏa xa) gởi vào bài Nhớ Bắc (Tiễn bạn về Bắc) vào một buổi chiều tại Ga Sài Gòn năm 1940.

(Hiện có hai luồng ý kiến về thời điểm ra đời của bài thơ năm 1946 tại chiến khu Đ, nhưng tư liệu của TS Cù Huy Hà Vũ nhất là tư liệu của gia đình do người con trai trưởng - ông Huỳnh Văn Nam, nguyên TGĐ đài TH.TP.HCM cung cấp năm 1940 là đáng tin cậy).

Một buổi chiều đặc biệt, có thể nói như vậy. Từ người đi/ được vé tham quan xứ Bắc, nhường chuyến cho bạn về cố hương, Huỳnh Văn Nghệ trở thành người tiễn bạn. "Buổi chiều tà luyến lưu tiễn bạn, khi đoàn tàu dần khuất bóng cuối sân ga Sài Gòn, một cảm xúc man mác buồn cứ ngập tràn tâm trí người ở lại và hình ảnh về một chốn kinh kỳ đô hội, hình ảnh Tháp Rùa nghiêng bóng nước hồ Gươm, hình ảnh những chùm vải chín mọng lúc lỉu trên cành và những làn điệu dân ca quan họ mượt mà, đằm thắm... qua những câu chuyện kể của người bạn cứ thế ùa về. Và rồi, Huỳnh Văn Nghệ đã phóng bút viết nên những câu được nhiều người ví là “thần thi”. (Bđd - TC Văn học)

2. Những câu "thần thi, tuyệt bút"...

Tôn vinh như thế có quá lời không? Bởi những cụm từ, thần thi, tuyệt bút, hùng văn chỉ dành cho những tác phẩm có tính khái quát lịch sử, giá trị dân tộc - nhân văn sâu sắc, nghệ thuật mẫu mực giàu truyền cảm, hùng tráng như Thơ Thần - Lý Thường Kiệt, Hịch tướng sĩ - Trần Quốc Tuấn, Bình Ngô Đại Cáo - Nguyễn Trãi, Cáo tật thị chúng - Mãn Giác Thiền sư, Thơ Trần Nhân Tông... Ở góc độ khác, tôi cho rằng những trang văn, dòng thơ chạm đáy tâm tình, nỗi khát khao, ước mơ cháy bỏng của đông đảo lớp người, của cộng đồng quyết đem sinh mạng của mình giành, giữ lấy sự tồn vong đất trời quê hương, cội nguồn tổ tiên thì chúng mặc nhiên trường tồn xuyên thời gian song hành cùng đất nước, dân tộc. Vì thế, nhà văn - nhà nghiên cứu văn hóa Trần Bạch Đằng đã hồ hỡi thốt lên khi nghe đọc khổ thơ đầu của bài "Nhớ Bắc", "Không còn nghi ngờ gì nữa, đây là những câu Thơ Thần - tuyệt bút của thời đại". ("Thi tướng" Huỳnh Văn Nghệ và bài thơ "Nhớ Bắc" - Hoài Nguyễn). Ta hãy lắng lòng mình với những dòng thơ ấy:

Ai về Bắc, ta đi với

Thăm lại non sông giống Lạc Hồng

Từ độ mang gươm đi mở cõi

Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long.

Âm vang thiết tha, hùng tráng vừa bay lên vừa miên man, ngân nga. Nhiều bài viết đã xác tín xúc cảm khó phai ấy.

"Những vần thơ hào sảng mà tha thiết cứ vang trong tâm tưởng người đọc tạo ra những cảm xúc vừa hùng tráng, vừa thiết tha như tan vào dòng máu đang cuộn chảy trong tim những người VN đầy lòng tự tôn dân tộc". (Bđd - Hoài Nguyễn). Nhà phê bình văn học của đất kinh kỳ Hà Nội Phạm Xuân Nguyên trên báo Văn Nghệ Trẻ năm 2000 từng ghi nhận: "Tâm tư của nhà thơ đã thành tâm tư chung của muôn triệu người đất Việt phương Nam, hơn thế, của muôn triệu người đất Việt muôn nơi, mỗi khi nhớ về quê Việt tổ. Thăng Long đây không chỉ là Thăng Long kinh thành, đó còn là vùng châu thổ sông Hồng - cái nôi của người Việt, của dân tộc Việt".

Tâm tình cội nguồn - hướng vọng Thăng Long quê Việt Tổ đã làm tỏa sáng những câu thơ của Huỳnh thi tướng. Không chỉ thế, nếu đặt chúng trong bối cảnh năm 40 thế kỷ trước, nước Việt bị giặc thù chia cắt, trong không khí bi tráng của cuộc Nam Kỳ khởi nghĩa mà sát sườn hơn đặt trong thời kỳ "miền Đông gian lao mà anh dũng" những câu thơ như giấc mơ đẹp "giấc mơ chiến trận của những người dân chân đất đầu trần khát khao độc lập tự do..." (35 năm ngày mất nhà thơ Huỳnh Văn Nghệ - Bùi Quang Huy) vv... Đó là lớp nghĩa dễ dàng nhận ra, thẩm thấu, cộng hưởng tâm tình dân nước nồng nàn của bao thế hệ Việt dưới trời Nam, cõi Lạc Hồng thậm chí những câu nguyên tác/ dị bản vẫn ngân ru như ca dao, dân ca của người Việt, dân tộc Việt... Từ độ mang gươm đi mở cõi/ Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long - Từ thuở mang gươm đi giữ nước/ Nghìn năm thương nhớ đất Thăng Long.

Giá trị thần thi, tuyệt bút hoàn toàn được khẳng định. Điều đáng suy gẫm là từ dị bản, nhiều bài viết, bài phỏng vấn người con trai trưởng nhà thơ Huỳnh Văn Nghệ của Tạp chí Văn Học, báo QĐND... cất công làm rõ thời điểm ra đời bài Nhớ Bắc, việc chỉnh sửa (nhà thơ Xuân Diệu): những từ "độ"/ "thuở"; mở cõi"/ "giữ nước"; "Trời Nam"/ "Nghìn , ngàn - năm" lại hé lộ một lớp nghĩa khác.

3. "Trời Nam thương nhớ..." - âm vọng hào sảng chủ quyền

Theo TS Cù Huy Hà Vũ (con ruột nhà thơ Huy Cận, con nuôi nhà thơ Xuân Diệu), cả nguyên tác lẫn dị bản đều đậm chất văn học (Trời Nam/ Nghìn năm), đều đắt, đều hay đọng sâu và mở ra mênh mang tâm tình vọng quốc của lớp người con đất Bắc Nam tiến cũng như hiện nay luôn chặt lòng thủy chung son sắt với cội nguồn Rồng Tiên, Âu Lạc. Tuy vậy, so sánh nào dù tinh, dù khéo đến mấy cũng có độ vênh. Ta thử đọc xem sao:

"..."Trời Nam", dù muốn hay không thì khái niệm những người con xa quê cũng bị bó hẹp trong một vùng đất, một không gian nhất định. Trong khi đó "nghìn năm" mở rộng phạm trù xa xứ đến vô cùng đối với tất cả những ai mang trong mình dòng máu Lạc-Hồng dù ở chân trời hay góc bể" (Bđd - TCVH). Còn ông Huỳnh Văn Nam thì nêu lại những chia sẻ của cha mình lúc sinh thời, "...Từ "trời Nam" dùng ở đây ý nghĩa rộng hơn. "Trời Nam" không phải là sự bó hẹp về không gian mà là một sự khẳng định chủ quyền bất khả xâm phạm của người Nam đã được "thiên định" như ông cha ta đã từng khẳng định trong Hịch tướng sĩ, Bình Ngô đại cáo hay Nam quốc sơn hà. "Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long" - đó là tâm hồn, tư tưởng người Việt tự ngàn đời hướng về gốc gác giống nòi... Hồn thơ thức tỉnh những mơ hồ về Tổ quốc" (Bđd - TCVH). Đó chính là lớp nghĩa khác, lớp nghĩa cốt tủy của những câu thần thi: âm hưởng chủ quyền. Âm hưởng, hào khí 4000 năm "non sông giống Lạc Hồng/ đất Thăng Long" lặn sâu trong tâm tưởng từng con dân Việt, nay bừng dậy mãnh liệt, hào hùng hơn bao giờ. Âm vang của những Thơ Thần, Hịch, Cáo giục giã tự hào quyết xông lên giữ gìn chủ quyền Trời Nam, nước Việt vẹn toàn Âm vang chủ quyền còn vọng vang hùng tráng trong những ca khúc đi cùng năm tháng của nhạc sĩ tài hoa Lưu Hữu Phước, Tạ Thanh Sơn...: Lên Đàng, Bạch Đằng Giang, Nam Bộ Kháng Chiến. Âm hưởng chủ quyền hào hùng ấy còn lắng đọng ở cuối bài thơ: ...Hoàn Kiếm hồn xưa Linh Quy hỡi/ Bao giờ mang kiếm trả dân ta? Những câu thơ lấp lánh truyền thuyết về người anh hùng áo vải đất Lam Sơn - Lê Lợi được trao kiếm Thuận Thiên cùng hào kiệt, nhân dân đánh đuổi giặc Minh ròng rã hai mươi năm giành lại chủ quyền, Tổ quốc Trời Nam, nước Nam.

Cũng chính vì vậy mà nhà văn Hoàng Văn Bổn, người đồng hương, đồng nghiệp, đồng ngũ thời kháng chiến chống Pháp với Huỳnh thi tướng, đã khẳng định: Nguyên tác bài thơ của Huỳnh Văn Nghệ là "Trời Nam chứ không phải "Nghìn năm. "Trời Nam" mới đúng chất của anh Tám Nghệ. (theo Trần Ấm). Một ý kiến khác cũng chỉ ra điều đó: Cần trả lại đúng văn phong, nguyên chất cho người sáng tạo những câu thần thi ấy.

"... Có ba chữ hay bị đọc sai trong hai câu này: “độ” thành “thuở”, “trời Nam” thành “nghìn năm”, và nhất là “cõi” thành “nước”. “Cõi” đây là cõi giang sơn, vùng lãnh thổ, công nghiệp mở mang bờ cõi đất nước của bao đời tiền nhân, những con người ra đi từ sông Hồng đến lập ấp bên dòng Cửu Long. Biên tập sửa lại câu chữ như thế có vẻ làm câu thơ nghe mênh mang hơn, nhưng không hợp với tên bài thơ và nỗi niềm tác giả gởi gắm trong đó khi sáng tác. Và đặc biệt không tôn trọng nguyên văn một tác phẩm". ("Trời Nam Thương Nhớ Đất Thăng Long" - Phạm Xuân Nguyên). Thậm chí "Cũng có người thì đề nghị thay hai chữ “mang gươm” bằng “mang cày” cho phù hợp với lịch sử khai khẩn ở phương Nam". (Con trai của "thi tướng" Huỳnh Văn Nghệ nói về bài thơ "Nhớ Bắc"- báo QĐND - Thanh Kim Tùng thực hiện phỏng vấn). "Ý kiến" này xin dành cho người yêu thơ thẩm định!

Tôi lại cho rằng, không chỉ "không hợp với tên bài thơ và nỗi niềm tác giả gởi gắm khi sáng tác" mà còn làm mất đi âm hưởng chủ đạo, hồn cốt của nguyên tác. Đó là âm hưởng chủ quyền - hào khí, hào sảng Trời Nam, đất và người Nam Bộ, thành đồng Tổ quốc nguyện "hiến thân, liều thân cho nước" đau đáu vọng gởi, khát hòa hồn thiêng Thăng Long đất Tổ...

Bài thơ "Nhớ Bắc" nhất là khổ thơ đầu đã từng là sách gối đầu giường, hành trang ý chí, khát vọng của những đoàn quân Nam tiến, của bao chiến sĩ vệ quốc thời kỳ chống Pháp, Nhật. Quả là hạnh phúc cho người cầm bút. Và những người mến mộ Huỳnh thi tướng cũng chung niềm hạnh phúc ấy vì những câu tuyệt bút trong trong buổi chiều đặc biệt xuất thần tại Sài Gòn 70 năm trước của tác giả đã trở về với nguyên bản và được khắc bia. (theo Thanh Kim Tùng).

4. Vĩ thanh: Tháng năm chồng lớp tháng năm. Dòng đời thản nhiên trôi chảy... Huỳnh thi tướng đã "lên đường" vào ngày 5/3/1977 hoàn tất "cuộc đời như tác phẩm" (Triệu Từ Truyền). Tính đến nay đã hơn 30 lần giỗ của ông. Tụ về là những bậc cán bộ lão thành, các vị đương chức, đương quyền nhưng đông nhất vẫn là đồng chí, đồng đội của bộ đội Tám Nghệ đã từng sát cánh, chung lòng xông pha giết giặc. Và còn có cả những dân thường đến viếng, hoài niệm ở nhà riêng đường Hai Bà Trưng - TP.HCM, ở nghĩa trang gia đình Tân Uyên - Bình Dương, ở Đồng Nai. Bởi cuộc đời của ông gắn lền với nhiều chiến công lẩy lừng, múa gươm vung bút giữa chiến trường miền Đông Nam Bộ, oai hùng và lung linh huyền tích, huyền thoại. Mà "huyền thoại nào cũng đẹp, huyền tích nào cũng hấp dẫn" (Bùi Quang Huy). Và giữa những ngày xuân mới sang, trời phương Nam như lộng xanh hơn. Những cánh rừng chiến khu Đ, những vạt rừng Tân Uyên năm xưa rì rào hát. Dòng Đồng Nai như chậm trôi... lắng nghe vó ngựa Thi tướng sãi nhịp cùng quân dân miền Đông ra trận. Những câu thần thi, tuyệt bút như lại thiết tha, vọng vang tâm tình nguồn cội Thăng Long đất Tổ, âm hưởng chủ quyền Trời Nam, Nước Việt muôn mãi vẹn toàn.

Ai về Bắc, ta đi với

Thăm lại non sông giống Lạc Hồng

Từ độ mang gươm đi mở cõi

Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long.

Lập xuân 2015

Nguyễn Nguyên Phượng

________________________________________

Tài liệu tham khảo:

(1) "Người Bình Xuyên" - Nguyên Hùng, "Huỳnh Văn Nghệ, Tác giả và Tác phẩm" - Bùi Quang Huy.

(2) Bài viết của các tác giả Trần Ấm, Phạm Xuân Nguyên., Nguyễn Huy Hùng...; các bài phỏng vấn của TC Văn Học, báo QĐND...

Chuyên mục: 05- LÝ LUẬN PHÊ BÌNH, Nguyễn Nguyên Phượng

CHUYÊN MỤC

GÓC MIỀN TÂY

THÔNG BÁO

NỔI BẬT TRONG TUẦN

BÌNH LUẬN MỚI

THEO DÕI WEBSITE

KẾT NỐI FANPAGE

SỐ LƯỢT XEM

QUẢNG CÁO

Đọc lại bài thơ “Nhớ Bắc” của thi tướng Huỳnh Văn Nghệ - Nguyễn Nguyên Phượng

Comments[ 0 ]

Đăng nhận xét

BÔNG TRÀM - Website văn học nghệ thuật tại Đồng bằng sông Cửu Long.
Hoạt động từ ngày 3/1/2011. Email: btvannghe@gmail.com

Bản quyền thuộc về BÔNG TRÀM.
Vui lòng ghi rõ nguồn khi sử dụng thông tin từ trang này.

CHUYÊN MỤC

GÓC MIỀN TÂY

THÔNG BÁO

NỔI BẬT TRONG TUẦN

BÌNH LUẬN MỚI

THEO DÕI WEBSITE

KẾT NỐI FANPAGE

SỐ LƯỢT XEM

QUẢNG CÁO

Đọc lại bài thơ “Nhớ Bắc” của thi tướng Huỳnh Văn Nghệ - Nguyễn Nguyên Phượng

Comments[ 0 ]

Đăng nhận xét

BÔNG TRÀM - Website văn học nghệ thuật tại Đồng bằng sông Cửu Long. Hoạt động từ ngày 3/1/2011. Email: btvannghe@gmail.com

Bản quyền thuộc về BÔNG TRÀM. Vui lòng ghi rõ nguồn khi sử dụng thông tin từ trang này.

BÔNG TRÀM - Website văn học nghệ thuật tại Đồng bằng sông Cửu Long.
Hoạt động từ ngày 3/1/2011. Email: btvannghe@gmail.com

Bản quyền thuộc về BÔNG TRÀM.
Vui lòng ghi rõ nguồn khi sử dụng thông tin từ trang này.