Về quê - bút ký Nguyễn Đại Duẫn

Mùa dịch Covid dần lắng xuống, dịu đi. Mọi công việc làm ăn, mưu sinh đã trở lại với người dân. Mùa hè. Nắng nóng oi ả như chảo lửa trên dải đất miền Trung với những ngọn gió Lào thổi cồn lên, vây quanh cái thị trấn bé nhỏ làm cho không khí như nghèn nghẹt.

Về quê. Phải rồi, về một chuyến để thả hồn mình nơi đồng nội, bớt đi cái căng thẳng phố thị ồn ả. Về với miền quê thanh bình để tha hồ hít hà hương vị của đồng nội.

Trời mới hừng đông, tôi đã chuẩn bị xong hành lí và kiểm tra lại chiếc xe đạp. Hành lí chỉ là một chai nước lọc, mấy viên C ngậm, đứa cháu mới đưa cho hôm qua. Đường về quê cũng khoảng chừng mười lăm cây số nên đi xe đạp là hợp lý nhất cho hành trình. Chiếc xe bon bon trên đường quốc lộ rồi ngoặt sang phải là con đường về quê. Từ xa, cánh đồng làng dần hiện lên trong nền trời rực hồng buổi sớm mai. Tôi chầm chậm đạp xe để cảm nhận mùi rơm rạ, đất đai bốc lên sau mùa gặt. Đây rồi, những con đường bê tông ngoằn ngoèo nối từ làng này qua làng kia như con rắn dài đang trườn về phía trước. Quê, mùa này nắng cũng vàng cả mắt, nhưng được cái thoáng gió. Trên những thữa ruộng vừa gặt xong, máy cày đang xình xịch lật lên những đường đất thẳng băng, trải dài. Không như ngày xưa. Sau mùa gặt, từng tốp trẻ con đầu đội nón cời, tay cặp chiếc rá dưới cái nắng chang chang, chịu khó nhặt nhạnh những bông lúa đang còn sót lại, những hạt lúa rơi vãi trên bờ để thêm nắm gạo vào nồi cơm, bớt đi những bữa sắn độn! Chiều, thong thả dắt trâu trên đê, ngắm nhìn những chú chim sáo đậu trên lưng trâu thích thú mổ những con rận to gần như hạt thóc. Các bác, các chị tay liềm thoăn thoắt bứt rạ về phơi khô, loaị tốt thì làm tranh lợp nhà, loại xấu thì đánh thành đống cất để đun bếp. Ruộng nứt toác ra, chờ mưa xuống người ta mới đưa trâu ra đồng để cày bừa làm vụ mới.

Đạp xe đến cây đa đầu làng, tôi dừng chân. Ngày xưa, cây đa này là chỗ trẻ con chúng tôi cho trâu nấp bóng trong những buổi trưa hè. Những chú trâu bụng căng tròn nằm hóng mát, miệng chầm chậm nhai “trầu”. Lũ trẻ con chúng tôi trần truồng, đen nhẽm vùng vẫy trên đầm. Hò hét chơi đánh trận giả, để rồi đầu, mặt mũi lấm lem bùn đất. Tắm chán chê, bọn trẻ chúng tôi lên bờ. Mấy đứa tranh nhau nằm gối đầu lên những cội rể đa trồi lên mặt đất, còn lại mấy đứa đi mót khoai lang về ăn sống. Cây đa giờ đây sum suê cành lá, thân cổ thụ già cỗi. Tôi ngồi xuống gốc đa để cảm nhận từng ngọn gió thoáng mát từ mặt đầm thổi vào. Vắng bóng trẻ con. Trẻ con bây giờ không còn đi chăn trâu như chúng tôi ngày xưa nữa. Có lẽ giờ này chúng đang say sưa với những bài tập dồn lại sau một đợt nghỉ dài ngày, hay đang xem một bộ phim hoạt hình nào đó? 

Tôi cởi dép để chân trần đi ra bờ ruộng, nghe âm thanh của bùn đất cựa quậy dưới bàn chân, nghe mùi ngai ngái của cỏ năn, cỏ lác gần gũi quen thuộc mùi đồng chiêm, để nhớ về những ngày chăn trâu, cắt cỏ, bắt cá, bắt cua nơi này… Như cay cay sống mũi khi nhớ đến mẹ. Cũng dưới gốc đa này, mẹ đã cho tôi những con muỗm, con cà cuống lận trong lưng quần khi làm đồng về. Tôi đạp xe đến đầu làng. Một tốp trẻ con đang tập bơi, vùng vẫy trên dòng kênh. Dừng lại tôi nói: “Các cháu tắm cẩn thận kẻo bị đuối nước nhé! Kênh có sạch không mà các cháu ngụp lặn đó?”. Mấy đứa lễ phép: “Bác ơi! Nước ở đây không sâu đâu. Giờ đây người ta cấm giặt, cấm vứt rác bừa bãi nên kênh sạch lắm. Chúng cháu tranh thủ tập bơi để sau này còn đi lính Hải quân nữa chứ ạ!”. Cũng con kênh này, ngày xưa chúng tôi tắm chung với đàn trâu. Bờ kia là đàn vịt rỉa lông. Tối về, ngứa gãi trầy trụa cả da thịt. Nhiều đứa ghẻ lở hắc lào đầy mình. Giờ đây, nhìn dòng nước trong xanh mát rượi lòng tôi thấy trào dâng một cảm xúc khó tả…

 Đến quán nước đầu làng, bà chủ quán cất tiếng: “Bác về quê chơi à, vào làm bát nước chè xanh cho mát đã”. Mới sực nhớ, mình mang theo chai nước mà quên cả uống. Quán nước này có rất lâu rồi. Xưa, quán lợp tranh rạ, vách đất ngai ngái mùi bùn. Đơn sơ, nhưng ấm tình nên đông khách. Khách chủ yếu người làng. Họ đi làm đồng về ghé uống cốc nước chè xanh, làm thanh kẹo lạc, hút điếu thuốc lá thư giãn sau buổi làm đồng. Bây giờ, quán xây to, có bàn ghế đẹp, quạt mát. Tôi vào quán gọi bát chè xanh. Mùi chè thơm, vị chát ngọt đưa lên đầu lưỡi làm dịu đi cơn khát nắng hè. Bên kia, có mấy bà đang bàn tán chuyện nhà, chuyện làng, chuyện đời… Tôi nghe bập bõm câu được câu chăng. Một bà đang than phiền: “Giá cả ngày càng leo thang, đồng tiền còm cõi làm ra không dám mua cân thịt heo, phải mua mấy con cá nục bé tẹo, ăn mãi cũng chán”. Bà khác chen vào: “Không tăng lương đợt này thì cũng đúng quá đi rồi. Nhà nước dành biết bao nhiêu tiền để phục vụ chống Covid, nhưng cũng thiệt thòi cho những người thu nhập thấp”. Một bà chép miệng: “Chỉ làm giàu cho bọn đầu cơ. Mà nhất là mấy mụ bán thịt heo. Nghe ti vi nói thịt heo không được tăng giá, mấy mụ bảo lên ti vi mà mua. Có ức không chứ!”.

Tôi nghe mấy bà kháo chuyện mà lòng mình có gì đó nghèn nghẹn… Nhưng cũng phải thông cảm cho hoàn cảnh khó khăn chung. Ở bàn bên kia, các ông đang nhâm nhi chén nước chè xanh, phấn khởi vì năm nay lúa được mùa, được giá. Một ông oang oang: “Đợt này bán được lúa, phải mua cho thằng út chiếc xe máy để nó đi thực tập”. Thỉnh thoảng có ông rít một hơi thuốc, phà khói lên trần nhà. Các bà ngồi bên này cứ than phiền: “Các ông có biết thời đại này là thời “bốn chấm” rồi mà còn hút thuốc quá chừng. Có ngày cái phổi nó teo lại phải vào bệnh viện thì ai chịu cho”. Tiếng nói, tiếng cười ồn ã sao mà thấy vui cái tình làng quê đến thế.

Nhìn sang bên kia đường, mấy khóm hoa loa kèn nhà ai nở bung như những chiếc kèn đồng trong dàn hợp xướng của mùa hạ lắm sắc màu và âm thanh náo nức. Màu hoa loa kèn tinh khiết, trắng trong đang bung xòe, rung rinh trong gió. Hoa loa kèn màu trắng thoảng chút hương đồng nội nhưng lại mang cái dung dị pha chút kiêu sa, vừa khiêm nhường mỏng manh lại ẩn chứa trong mình sự lộng lẫy; loài hoa chỉ nở một lần trong năm và cũng chỉ dài trong một tháng. Ngắm hoa mà lòng xao xuyến nhớ cô bạn năm xưa đã tặng tôi bông hoa loa kèn ngày lên đường nhập ngũ…

 Chiều, tôi ra bờ đê xem lũ trẻ chơi thả diều. Bờ đê lộng gió. Những chiếc diều đủ màu sắc, đủ hình dạng đang vi vút trên không trung tạo nên những hình ảnh như rồng rắn đêm Trung thu. Ngày xưa, chúng tôi làm được con diều không phải chuyện dễ. Khó nhất là tạo được khung diều để cho nó hút gió đưa diều bay cao. Dây diều thì xe sợi gai phơi khô, quấn vào ống bơ. Bây giờ trẻ con vào quán, chỉ vài chục nghìn thế là có diều, tha hồ chạy nhảy.

Hoàng hôn dần buông, lũ trẻ cũng đã về hết. Tôi nán lại ngồi một mình trên bờ đê lắng nghe hơi thở của gió, tiếng thầm thì của sông. Giá như có bãi cỏ, ngả mình, soải chân để nghe tiếng dế gọi bạn tình hay tiếng côn trùng hòa tấu. Nhưng bờ đê bây giờ đã bê tông hóa, hấp hơi nóng đang bốc lên. Ngồi một mình, thả hồn trên dòng sông để nhớ ngày cùng bạn bè ngụp lặn, ôm con sóng lao xao, ôm bao điều khát vọng… Để nhớ về kỉ niệm những tối trốn mẹ cùng lũ bạn đi trộm bưởi, trộm ổi làng bên; những quả ổi còn xanh không hiểu sao lại là những món khoái khẩu của lũ trẻ con chúng tôi đến thế. 

Quê bây giờ đã nhiều đổi khác. Nhà cao, ngói mới. Phố xá đang tiến dần về quê từ cả nếp ăn, lối ở. Người quê bây giờ ít vô tư hơn trước. Cũng phải thôi, cuộc sống hối hả bắt người ta phải bon chen. Trẻ con bây giờ vùi đầu vào học, vào điện thoại, vào những trò chơi trên mạng. Chúng đâu có những đêm trăng chơi kéo co, chơi trốn tìm… Cuộc sống quê từng bước dần thay đổi để phù hợp với thế hệ “bốn, năm chấm”. Vẫn thấy tiêng tiếc thế nào ấy! 

Nhưng, dù có thay đổi đến mấy cũng là quê; nơi chắt chiu những tháng năm thơ ấu của biết bao thế hệ; nơi đủ đầy những vui buồn, đớn đau hoặc mất mát vì bom đạn chiến tranh, vì cuộc mưu sinh. Quê là nơi nâng bước chân ta về với cội nguồn, về với những kỉ niệm của một thời tuổi trẻ, nơi ta đã từng lớn lên. Quê thắm đượm, nặng gánh những bước chân, mà sao thấy cứ mằn mặn nỗi lòng!

NGUYỄN ĐẠI DUẪN