Có những “Ngày xưa” - tản văn Nguyễn Thành Công

Ai cũng có ký ức, nơi lưu giữ kho tàng trải nghiệm của riêng mình với hình ảnh, âm thanh, các biến cố... Hết thảy cái đã qua sống động trong lòng.

Do tuổi tác, không gian sống, trải nghiệm  “ngày xưa” mỗi người rất riêng, thành thứ tài sản tính thần cá nhân, thường ôn cố tri tân cùng bè bạn, con cháu, có khi được nắn nót viết lại thành văn thơ hay nên trang nhạc hoạ. Và nhờ “ngày xưa” của mỗi người giúp kẻ hậu sinh có một kênh hình dung về thời đã qua, học hỏi, trân quý đời sống.

Bà ngoại tôi, quá vãn đã lâu, lúc sinh tiền dù ít nói, nhưng “kể” ngày xưa của Người theo cách riêng qua gìn giữ trang phục, đạo lý thánh hiền, cả bữa ăn... Bà có bạn già đến thăm, viết chữ Nho cẩn trọng như Ông Đồ ở giáo khoa vậy. Bà trọng giấc mơ một cách kỳ lạ, khi con cháu quá một giấc mơ, Bà hỏi kỹ càng. Thế hệ của Ngoại rơi vào thời loạn lạc, nửa cuối thế kỷ XIX, quá thế kỷ XX. Ngày xưa của Ngoại rất khác thế hệ sau này.

Mẹ tôi nói nhiều hơn về “ngày xưa” và ôn lại mãi mỗi khi có dịp. Mẹ sinh năm 1944, sống hết các cuộc chiến tranh, vào thời báo cấp, cái gì cũng từng. Ngày xưa của mẹ có tuổi thơ học i tờ bình dân học vụ, ráp vần chưa rành thì “tốt nghiệp” bởi... trường cháy - theo nghĩa đen - bởi bom đạn. Mẹ sinh ra ở vùng quê, có dòng sông, lũy tre, cánh vó... Ngày xưa của mẹ ngày cấy mấy công, trốn máy bay trong đầm năng lao xao chim chóc. Ngày xưa của mẹ xóm làng thưa thớt, cá mắm nhiều. Mẹ kể về những lần tản cư, chỗ ở thay đổi, sinh lý tử biệt...

“Ngày xưa” của tôi như mới đây thôi: viết ngòi sắt lá tre, giặt áo bằng nước tro, sách vở vàng rơm rạ...  Đi học túi còm đủ mua củ khoai nướng hay lý đá bào mà vui, vô tư lự.

“Ngày xưa” của tôi có những tiết cầm phấn, mắt học trò tròn xòe, i tờ được học chưa lâu dạy cho các em thơ.

“Ngày xưa” của tôi sống cùng tủ sách: Dế mèn phiêu lưu ký, Sherlock Holmes, Hai vạn dặm dưới đáy biển... Mấy trăm tác phẩm trong mái nhà tranh.

“Ngày xưa” chỉ là một ước lệ về thời đã qua của mỗi người, có khi không “xưa”, chỉ mười, hai mươi năm trước bạn bè gặp lại gọi thời chúng lớp đã là… ngày xưa. Nếu có một ngày xưa nhẹ nhõm ít băn khoăn bởi sai lầm, vụng dại, ngày xưa nhiều tiếng cười - hành trang ký ức thực dễ chịu. Chẳng mấy có ngày xưa lầm lỗi, sai sót, bất hạnh, hành trang tinh thần nặng làm sao.

Tôi biết và chia sẻ nhiều ngày xưa buồn, ám ảnh trong lòng. Có người thọ án, ra tù đã nhiều tuổi, về chốn cũ mọi thứ đổi thấy. Ông nhìn, sau mấy mươi năm, vẫn nhận ra cội cây mình trồng, giờ... đã thuộc về người khác, “ngày xưa” trĩu nặng muộn phiền.

Tuổi già, có ký ức đẹp đọng lại ấm áp trong lòng, chia sẻ người nghe ấm lâu, đấy là “ngày xưa” đẹp. Biết một Cụ, này đã không còn, gần cuối đời hãy nhắc ngày xưa thường giúp người cơ nhỡ, giờ kể cho con cháu nghe như dạy về đạo đức mà không ra vẻ giáo điều. Những điều tốt gom lại dệt nên “ngày xưa” tuyệt vời.

Bạn và tôi đang sống, ngày qua ngày, năm tháng cũ dần thành “ngày xưa”, chính mình viết nên ngày xưa của mình, từng nét một. Rồi một ngày đọc lại, tư lự nuối tiếc hay mỉm cười thú vị…

Ai cũng có “ngày xưa” của riêng mình.

 

Nguyễn Thành Công