Chiếc nóp - tạp văn Nguyễn Thành Công

Chiếc nóp, vật dụng thiết thân của nông phu cùng xuồng ba lá, cây vá, công cụ trục - cày… nay đã mai một, đến nỗi có lẽ nếu test xem cánh xì - tin những ai biết hình dáng công dụng của chiếc nóp có lẽ hiếm hoi, với nhiều em đấy là khái niệm rỗng, mơ hồ.

Thời cũ nghiệp nông gia làm ruộng (ở Nam Bộ) cho đến buổi tập đoàn hợp tác xã nông nghiệp những năm 1970, 1980 khác ngày nay. Quang cảnh thôn làng, đồng lúa, công cụ, giống má ít nhiều khác biệt. Vẫn kế thừa mang dáng dấp nền sản xuất đi cùng ông cha từ thời mở cõi Phương Nam: con trâu cày trục xới và vận chuyển lúa, mạ, gánh nhiều công đoạn sản xuất, việc của máy cày sau này; cấy vẫn đo tầm đếm cây tùy thưa hay dày, lúa chất ngố cao hình tròn, rãi cho  trâu đạp lấy hạt hay dùng máy suốt (tuốt), rơm chat thành đống tùy nhà ít nhiều ruộng mà độ cao thấp khác nhau. Thủ công canh tác trên đồng, máy móc không có hay ít ỏi. Mấy trăm năm ông bà mình mần ruộng theo “mô típ” vậy, thay đổi không nhiều.

Quay lại chiếc nóp: bà con khéo tay dùng lác (như cối ở Miền Bắc, có nhiều ở Thanh Hóa) làm nguyên liệu. Lác mọc cao vượt, thân mềm chứa nước, xanh đậm, thẳng đuột be bé vút lên, rể bám sâu ven bờ ao, kênh rạch hay trên đồng, dọn cỏ lác đuối lắm vì phải móc hết rể.

Lác đủ độ cao, được chọn, đem phơi và không chỉ để đan nốp, lác còn dùng dệt chiếu, sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ như túi xách chẳng hạn, và có thể nhuộm phẩm màu. Ở miệt An Giang, chiếc nóp được đan bằng cọng cỏ bàng, cứng cáp và kín kẻ hơn nhiều so với cọng lác.

Nóp thực chất là chiếc túi ngủ ngày nay có bán nhiều, nhà binh các nước có dùng cho binh sỹ phục vụ đời sống dã chiến, nhưng làm bằng vải, còn ông cha mình nghĩ ra làm chiếc nốp đúng tiêu chí hiện đại... thân thiện môi trường, nguyên liệu thực vật.

Lác phơi khô đúng độ mềm dẻo, đan từng nốt thắt xen cày kín kẽ thành chiếc túi rộng đủ cho một người, mềm mại đẹp mắt. Khi canh lúa, qua đêm trên đồng không mùn mềm chiếc gối, người nông dân chỉ việc chọn chỗ khô ráo sạch sẽ mở chiếc nóp và... chui vào đánh giấc, xung quanh tiếng dế, cá ăn mồi, gió xào xạt… Ngủ nóp được chỗ cạnh đống rơm là số zách, ấm êm vô cùng sáng không hay.

Nhưng đâu phải lúc nào cũng có đống rơm khô ráo, ngủ nóp khi có mưa, hay nóp bị ướt, bồ mắt cắn xuyên vào khó chịu lắm, co lo trong ấy cho qua đêm chờ sáng. Nóp là vậy.

Khá lâu để ý không thấy ai dùng nóp, mấy chỗ bán hàng thủ công đủ món hay song vẫn vắng chiếc nóp - vật thiết thân của nông phu Nam Bộ. Chừng hơn mười năm trước ngày báo chí 21/6 trên tòa soạn báo Tuổi Trẻ họp mặt, quà tặng mang về có chiếc túi ngủ vải mềm màu xanh y chang chiếc nóp về hình dáng, nhắc nhớ nhiều thời đã qua…

Bạn hãy thử năn nỉ ông bà, những bậc lão niêm từng cày cấy trên đồng, kể về chiếc nóp mà xem, thú vị lắm lắm.

Chiếc nóp thân thương.

Nguyễn Thành Công