(riêng tặng những người
con Tân Châu xa xứ)
Hàng năm vào mùa
mưa, mực nước sông Mêkong dâng cao, nhưng nhờ biển Hồ ở Cao Miên đóng vai trò
điều hòa mà miệt mình không bị lụt to như các tỉnh miền Trung, nó nhả nước từ từ
nên ngập không sâu nhưng kéo dài nhiều tháng. Bắt đầu từ tháng 6 đến cuối tháng
10 âl.
Mùa này hàng trăm loài cá xuôi dòng phân tán vào những cánh
đồng ngập nước sinh sản vì đây là môi trường rất thuận lợi và dồi dào thức ăn
cho chúng, thành thử cá lớn rất nhanh. Người dân tha hồ giăng lưới, giăng câu, đặt
lợp, đặt lờ... Đã vậy, bông điên điển, rau muống, rau dừa...đua nhau nảy nở, góp
phần tăng thêm nguồn thực phẩm vốn đã phong phú. Một nồi canh chua cá lóc nấu
chung rau muống, một đĩa bánh xèo nhân tép độn bông điên điển hay một tộ cá rô
kho dầm me ăn cùng rau dừa... đi đâu vẫn nhớ hoài!
Lúc còn trẻ, cứ mỗi
mùa nước nổi tôi thường bơi xuồng rong ruổi, hết câu cá bắt cua thì rủ nhau tắm
đồng, có khi đỉa đeo sợ quýnh nhưng cái đẹp sông nước cùng hương đồng gió nội
không sao cưỡng được.
Dưới nước là thế, trên
trời không kém. Các loài chim cò lũ lượt kéo về sinh sống phủ kín các chòm cây
như: trít, le le, cổ cao, già đãi... Cánh đàn ông chỉ cần bỏ ra một ít thời
gian là có thể đem về cho các bà vợ đôi ba con trít hay một vài chú le le. Thế
là cùng nhau quây quần quanh mâm cơm thơm ngát mùi le le nướng hoặc trít hấp
chao, vừa ăn vừa gật gù khen ngon.
Khi nước bắt đầu
dâng cao, tràn đồng, cũng là lúc cá linh non xuôi dòng, nhiều đến nổi chỉ cần
dùng vợt nhỏ quơ một cái được hàng trăm con. Một loài cá sinh sản ở Cao Miên rồi
theo dòng nước xuống cư trú ở Việt Nam vào mùa nước nổi sau đó đến giữa tháng
mười âl thì trưởng thành và lội ngược dòng về biển Hồ. Không thấy cá đẻ mà lại
lũ lượt kéo nhau về Miên nhiều đến thế, đúng ngày đúng tháng hàng năm, bất di bất
dịch, nên người ta đặt tên “cá linh”.
Ngày xưa đến mùa
"cá linh lên" cả đoạn sông dài từ Vĩnh Xương xuống tới cù lao Tây đặc
nghẹt cá, đến nỗi nước phải đổi màu, đưa tay xuống nước là có thể bắt được
ngay. Gọi là "cá linh lên" vì chúng luôn di chuyển ngược dòng để về
biển Hồ. "bổng lộc" đó trời
cho riêng người dân mấy tỉnh đầu nguồn, trong đó Tân Châu và Hồng Ngự là “vùng
rốn”. Người ta có thể ăn tươi, làm mắm, làm khô.
Muốn thưởng thức
món ăn tươi từ cá linh cũng lắm công phu. Chọn cá thật tươi,móc bỏ ruột, chừa vảy,
cặp gắp tre để lên lửa than nướng sao cho lớp vảy bên ngoài khen khét là vừa.
Nên ăn lúc còn nóng, vừa nướng vừa ăn kèm với rau thơm, dưa leo, chuối chát như
sau: gói cá linh nướng vào miếng rau thơm, kẹp thêm một miếng dưa leo, một miếng
chuối chát sau đó chấm nhẹ nhàng vào chén nước mắm me cay cay rồi từ từ cho vào
miệng, nhai chậm chậm sẽ thấy vừa thơm vừa ngọt vừa béo ngấm dần từ miệng đến
bao tử, thêm một ngụm nhỏ rượu đế thì tuyệt.
Mùa "cá linh lên" không lâu, chừng một tháng thôi
mà lượng cá thì nhiều nên người ta nghĩ đến cách làm khô và làm mắm để dành, dùng
dần ở những tháng mùa khô hoặc đem ra miệt ngoài bán. Xóm Châu Vi, chỗ ngã tư
chùa Cao Đài có nghề làm mắm rất phát đạt. Ngoài mắm cá linh còn có mắm cá lóc,
thường gọi là mắm bổi. Người ta còn để thêm vào loại mắm này đu đủ non, chừng
mười bữa lấy ra, gọi là đu đủ mắm. Hương vị rất đặc trưng. Ăn với cháo trắng
ngon lắm. Lâu nay, khi nói đến Tâu Châu liền nghĩ ngay xứ lụa với sản phẩm nổi
tiếng lãnh Mỹ A ở Vịnh Đồn mà quên đi xóm làm mắm Châu Vi quả là thiếu sót.
Đó là chuyện ngày xưa. Mấy năm nay không thấy lũ nữa, nước
chỉ tráng sơ đồng ruộng. Con cá con tôm giảm hẳn. Tiếng le le, vịt trời, thỉnh
thoảng cất lên một cách xa xăm mờ nhạt. Ngoài sông lớn mùa "cá linh
lên" không còn như trước, quăng một mẻ lưới số cá chỉ đếm được trên đầu
ngón tay. Khi tôi viết bài này cũng là lúc bắt đầu mùa nước nổi. Chợt thấy buồn.
Hương vị ngày xưa trở thành dĩ vãng. Lòng mang tâm trạng bùi ngùi. Nhớ câu ca
dao:
“Ngó lên Nam Vang thấy cây nằm nước,
Ngó xuống Thường Phước thấy
sóng bủa lao xao.
Anh thương em ruột thắt gan
bàu,
Biết em có thương lại chút nào
hay không?”
Chắc sẽ không còn thấy cây nằm nước hay sóng bủa lao xao vì ở
thượng nguồn hàng chục con đập thủy điện ra đời. Và nếu thế thì nghề làm mắm
xóm Châu Vi chỉ còn trong kí ức của những người lớn tuổi. Buồn thay.
LONG KHÁNH
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét